EX-PROOF (Explosion-Proof) Sınıflandırmaları, Bölgeler (Zones), Patlama Grupları (Explosion Groups), Sıcaklık Sınıfları (Temperature Classes)
Bölgeler (Zones)
Potansiyel olarak patlayıcı ortamlara sahip alanlar bölgelere ayrılmıştır, kullanılacak olan ekipman da gruplara ve kategorilere ayrılmalıdır. “Exproof Nedir” yazımızda da bahsedilen sertifikalı ekipmanın kimlik plakasındaki etiket, patlamaya karşı korumalı ekipmanın hangi bölgede kullanılabileceğini belirtir.
Ekipmanlar Group-I (Grup-1) ve Group-II (Grup-2) olarak 2 farklı alana ayrılmıştır. Grup-1 ekipmanlar yer-altı madenciliğini simgelerken, Grup-2 ekipmanlar diğer tüm alanları simgelemektedir. Bu kısımda ek bilgi olarak, madenlerde grizu patlamalarına neden olan etmenlerin çok dikkatli takip edilmesi gerekir. Her sene dünyada yüzlerce kişi bu patlamalar nedeniyle ne yazık ki yaralanmakta veya ölmektedir. Bu patlamalara karşı kullanılmak üzere Sensidyne markasının NOVEL bünyesinde satışını gerçekleştirdiğimiz kömür tozunun patlama riskini bizlere söyleyen bir cihazı bulunmaktadır. Bu linkten CDEM-1000 olarak isimlendirilen bu cihazı inceleyebilirsiniz;
Gilian CDEM-1000 Kömür Tozu Patlayıcılığı Tespit Cihazı
Maden Ocaklarında belirtilen bölgeler M1 ve M2 olarak isimlendirilerek ikiye ayrılmaktadır. Bu kategori için daha ayrıntılı bilgi için 19.09.2013 yılında resmî gazetede yayınlanan “Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği”ne bakılabilir.
NOVEL olarak M1 standardını karşılayan İş Sağlığı ve Güvenliği ölçüm cihazlarımız ile hizmet vermekteyiz. Bu standardı karşılayan cihazlar ile maden ocaklarında yönetmeliklere uygun şekilde ölçüm gerçekleştirebilirsiniz. Daha fazla bilgi için İletişim bölümünden bize ulaşabilirsiniz.
Potansiyel olarak patlayıcı atmosfere sahip alanlar, potansiyel olarak patlayıcı bir atmosferin risk durumuna, patlama riski oluşturma sıklığına, patlama riski oluşturma süresi gibi durumlara bağlı olarak altı bölgeye ayrılır.
Yanıcı gazlar, sisler, buharlar ve yanıcı tozlar arasında bir ayrım yapılır. Gazlar, sisler ve buharlar için 0, 1 ve 2 bölgeleri mevcuttur ve burada seçilen ekipman için gereklilikler bölge 2’den 0’a doğru yükselir. Yani çok basit şekilde ifade etmemiz gerekirse, Bölge-0 patlama riskinin çok yüksek olduğu alanı simgelerken, Bölge-1 daha az, Bölge-2 ise Bölge-0 ve 1’e göre çok daha az riskin olduğu anlamına gelir. Bir diğer ifadeyle;
Zone Sınıflandırması (Gazlar, buharlar, sisler için)
Zone 0 = Yüksek oranlarda patlayıcı gazların ve/ veya buharların sürekli olarak veya uzun süreli olarak belirtilen bölgede bulunduğu anlamına gelir. Örnek olarak “Yakıt tanklarının içerisi Zone 0” olarak sınıflandırılabilir.
Zone 1 = Yüksek oranlarda patlayıcı gazların ve/ veya buharların normal çalışma koşullarında bulunma olasılığının az olduğu ancak tamir, bakım işleri gibi işlemler veya sızıntılar sebebiyle ortamda bulunabileceğini bize ifade etmektedir. Örnek olarak “yakıt doldurma istasyonunda yakıt pompasının bulunduğu yer Zone 1” olarak sınıflandırılabilir.
Zone 2 = Yüksek oranlarda patlayıcı gazların ve/ veya buharların çok kısa süreli olarak oluştuğu, oluşabilecek potansiyel kazalar veya çeşitli olağandışı nedenlerle tehlikeli hale geldiği durumlar anlamına gelir. Örnek olarak “yakıt istasyonunun çevresi Zone 2” olarak sınıflandırılabilir.
Görselde belirtildiği üzere Zone 0 olarak belirtilen alanlar çok daha dar ve tehlikenin çok yüksek olduğu alanlar olarak sınıflandırılırken, Zone 1 ve Zone 2 ye geçildiğinde ortamlar genişlemektedir.
Belirtilen standartlar NEC standardı 505-9, CEC Bölüm 19, EN60079-10 ve IEC 60079-10’da geçmektedir. Türkiye’de ise patlama riski taşıyan tesislerde patlama dayanıklılığına sahip (exproof) malzemelerin kullanım zorunluluğu 30.12.2006 tarihli ve 26392 sayılı resmî gazetede ilgili Bakanlık tarafından kabul edilmiştir. (İlk standart; 27 EKİM 2002 – 24919 RES. GAZ. ATEX 94/9 AT SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI tarafından kabul edilmiştir, 26 Aralık 2003 yılında 25328 Resmi Gazetede yayınlanmıştır.)
Zone Sınıflandırması (Tozlar ve Lifler için)
Toz ve Liflerin neden olduğu patlama riskinin olduğu bölgeleri belirtmek için kullanılan isimlerde, gaza benzer şekilde bir sınıflandırma mevcuttur.
Zone 20 = Yüksek oranlarda patlayıcı tozların ve/ veya liflerin sürekli olarak veya uzun süreli olarak belirtilen bölgede bulunduğu anlamına gelir.
Zone 21 = Yüksek oranlarda patlayıcı tozların ve/ veya liflerin normal çalışma koşullarında bulunma olasılığının az olduğu ancak tamir, bakım işleri gibi işlemler veya sızıntılar sebebiyle ortamda bulunabileceğini ifade etmektedir.
Zone 22 = Yüksek oranlarda patlayıcı tozların ve/ veya liflerin çok kısa süreli olarak oluştuğu, oluşabilecek potansiyel kazalar veya çeşitli olağandışı nedenlerle tehlikeli hale geldiği durumlar anlamına gelir.
Exproof Cihazların Sınıflandırılması
Kullanılan ekipman grupları, ekipmanın hangi bölgelerde kullanılabileceğini belirlemektedir. Bu sınıflandırma için de toplam 6 kategori bulunmaktadır. Sırasıyla bu kategoriler; 1G, 2G ve 3G = Gaz patlamasına karşı koruma sınıflandırmalarıdır. (G=Gaz) Böylelikle 1G olarak sınıflandırılan ekipman, bölge olarak 0, 1 ve 2 bölgelerinde kullanım için uygunluk sağlamaktadır. 2G ekipman, 1 ve 2 bölgelerinde kullanıma uygunluk sağlamaktadır. 3G ekipman ise sadece 2.bölgede kullanıma uygundur.
Toz ve liflerin neden olduğu patlama riskleri için ise 1D, 2D ve 3D kategorileri toz patlamalarına karşı koruma sınıflandırmalarıdır. (D=Dust (toz anlamına gelmektedir)) 1D ekipman, yukarıda gaz bölümündeki ile benzer şekilde 20, 21 ve 22 bölgelerinde kullanıma uygunluk sağlamaktadır. 2D ekipman 21 ve 22 bölgelerinde kullanıma uygunluk sağlamaktadır. 3D ekipman ise sadece 22 bölgelerinde kullanıma uygunluk sağlamaktadır.
ABD’de uygulanan standartlara ve uygulamalara bakmamız gerekirse, “Exproof Nedir” yazımızda belirttiğimiz “Patlamaya Dayanıklılık ekipmanlarını kimler ve nasıl test edebilir?” başlığı altındaki Avrupa ve ABD’de uygulanan standartların farklılıklarına değinmiştik. O yazılarımıza da göz atmayı unutmayınız.
ABD’deki uygulamalar ANSI/NFPA 70 olarak NEC® standartlarında belirlenmiştir. ABD standartları patlayıcı ortamları iki bölüme ayırmaktadır.
Division-1 (Bölüm 1): Normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam riskinin yüksek olduğu alanlar ve bu riskin süresinin uzun olduğu DIVISION-1 (Bölüm 1) kapsamındadır.
Division-2 (Bölüm 2): Normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşma ihtimali olağandışı koşullara (tamir bakım, arıza, kaza gibi) bağlı olan yerler ve riskin süresinin uzun olmadığı yerler DIVISION-2 (Bölüm 2) kapsamında sayılmaktadır.
NEC®, patlayıcı maddelere göre de sınıf ayrımı yapmaktadır. Bunlara CLASS (sınıf) adı verilmiştir. Sırasıyla;
SINIF-1 (Class-I): Patlayıcılığı olan gazlar, buharlar.
SINIF-2 (Class-II): Patlayıcılığı olan tozlar. (Örnek: Kömür tozu)
SINIF-3 (Class-III): Uçucu olan tozlar, lifler ve normalde tozdan daha iri maddeler. (Örnek: Pamuk Tozu, tekstil lifleri gibi.) Burada önemli olan nokta, bu maddeler patlayıcılık riskinden çok yanıcı ve yangın tehlikesi içeren maddelerdir.
NEC® standardı ayrıca patlayıcı madde gruplarını da tarif etmiştir, bu gruplar sırasıyla Grup-A, Grup-B, Grup-C, Grup-D, Grup-E-F-G’dir. Her bir grubun içeriğinde farklı tip gazlar, bileşikler veya tozlar bulunmaktadır. Burada en önemli noktalardan birisi hem evlerimizde hem de endüstriyel alanlarda çok sık kullanılan Metan, Propan gibi gazların Grup-D’de yer almasıdır.
Patlama Grupları (Explosion Groups)
Ekipman grupları ve kategorileri, ekipmanın hangi bölgelere kullanılabileceğini, patlama grupları ve sıcaklık sınıfları ise bölgeler içindeki hangi ortamlar için uygun olduğunu belirler. Kullanılan koruma türü bir kalite göstergesi değildir, bunun yerine patlamaya karşı koruma için ekipman seçimini kolaylaştıran yapıcı bir çözümdür.
Gazlar, sisler ve buharlar için patlamaya karşı korumalı ekipman (Ex-proof), kullanılan koruma türüne göre üç patlama grubuna (IIA-IIB-IIC) ayrılmaktadır. Patlama grubu, gazların (potansiyel olarak patlayıcı atmosferler) tutuşabilirliğini ölçmek için sadece bir araçtır. Ekipman gereksinimleri IIA'dan IIC'ye doğru yükselir. Yani IIA olarak sınıflandırılan bir ekipman için gereksinim IIB olarak sınıflandırılan bir ekipmana göre daha düşüktür, IIC olarak sınıflandırılan bir ekipman için gereksinim ise IIB’den ve IIA’dan büyüktür. Gereksinim sırasına göre yazmamız gerekirse; IIC > IIB > IIA
Sıcaklık Sınıfları (Temperature Classes)
Bir patlama riskli alan içine kurulan veya içinde kullanılan patlamaya dayanıklı (Ex-proof) ekipman, 6 sıcaklık sınıfına göre (T1 ila T6) ayrılmaktadır. Sıcaklık Sınıfı genellikle yanlış anlaşılmaktadır. Bu sınıf ekipmanın çalışma sıcaklığı aralığını göstermez, ekipmanın herhangi bir yüzey alanında ortam sıcaklığına göre izin verilen maksimum yüzey sıcaklığını gösterir. Maksimum yüzey sıcaklığı her zaman ortamın tutuşma sıcaklığının altında kalmalıdır. Ekipman tasarım gereksinimleri T1'den T6'ya doğru yükselmektedir. Sıcaklık sınıfları ilgili standartlarda IEC veya EN NEC® 505-10’a göre belirtilmiştir. NEC 500-3 ve CEC 18-052 standartları sıcaklık sınıflarında farklılık göstermektedir. Ancak yine de temelde aynı parametreleri içermektedir.
NOVEL olarak bu tehlike yaratan tüm senaryoların engellenmesi ve çalışan sağlığının korunması için gerekli olan tüm ölçüm cihazları ve ekipmanlarının satış ve satış sonrası hizmetlerini sunmaktayız. Hizmetlerimiz ve cihazlarımız hakkında bilgi için İletişim bölümünden bizlere ulaşabilirsiniz. Yazan: Alp Can POLAT Web sitemizde bulunan tüm yazılar ve görseller www.novel.com.tr yazarlarına aittir. Web sitesinde yer alan herhangi bir içerik yazılı izin olmadan kopyalanamaz, değiştirilemez ve diğer basılı ve dijital alanlarda (web sitesi, blog, dergi, kitap vb.) kullanılamaz. Haklarımız 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda belirtilen hükümlerle korunmaktadır. Not: Kullanılan tüm görseller telif hakkı sahiplerine ait olabilir. Görseller “Creative Commons” (CC0) lisansı kapsamındadır.